Twee keer per week, en alleen als het weer het toelaat, gaat er een veerboot vanuit Livorno naar het ogenschijnlijk paradijselijke Gorgona, het kleinste eiland van de Toscaanse archipel. Maar Gorgona is niet zomaar een eiland en paradijselijk is het allerminst. De 70 inwoners van Gorgona behoren tot de zwaarste criminelen van Italië die hier hun straf uitzitten. Wasknijpers maken ze er niet. Witte wijn wel. En die behoort inmiddels tot een van de duurste van Toscane.
Wijnhuis van bewaring
Golven klotsen tegen de veerboot, meeuwen vliegen luid schreeuwend boven ons en de lucht ruikt naar een mengeling van zout en rotte vis. Eenmaal op open zee is het uitzicht spectaculair. Het is een heldere dag en het silhouet van Gorgona is al na een kwartier varen vanaf de haven van Livorno te zien. Veel schepen zullen we onderweg niet tegenkomen; rondom Gorgona heerst een vaarverbod. Alleen boten van de gevangenispolitie en het schip dat proviand en bezoekende familieleden aan land brengt, mogen aanmeren in de kleine haven.
Een gevangenis in het paradijs
Het eilandje, op zo’n zevenendertig kilometer van Livorno, doet al sinds 1869 dienst als strafinrichting. Italië heeft een lange geschiedenis als het gaat om het verbannen van criminele en politieke gevangenen naar afgelegen eilanden. Napoleon werd naar het nabijgelegen Elba afgevoerd en Mussolini stuurde zijn politieke vijanden naar Ponza en Ventotene, de eilanden tussen Rome en Napels. Il Duce verbleef zelf ook op Ponza, nadat hij in 1943 was omvergeworpen.
Eilandgevangenissen
Maar van alle eilandgevangenissen is Gorgona de enige overgeblevene. Omdat de zee een natuurlijke omheining vormt, zijn muren en prikkeldraad overbodig. Naarmate Gorgona groter en groter wordt, stijgt de spanning aan boord. Want hoewel het eilandje vriendelijk oogt, helemaal met de gekleurde huisjes aan de kust, kom je hier alleen met een vergunning van het Ministerie van Justitie.
Maffioso niet welkom
Eenmaal aangemeerd wordt onze identiteit gecheckt en wordt uitgelegd wat allemaal wel en niet mag. Niet bellen. Niet de groep verlaten. Wel: na goedkeuring met de gevangenen praten (maar weer niet: vragen naar de aard en omvang van hun straf). Overal lopen bewaarders rond, sommige in korte broek. Gorgona is een geliefde plek voor gedetineerden. No wonder: een aantal jaar geleden veroordeelde het Europese Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg Italië voor onmenselijke en vernederende behandeling van gevangenen in overbevolkte gevangenissen.
Maffia niet welkom
Dan is op een zonovergoten eiland de laatste jaren van je straf uitzitten, de leven. In de afgelopen 50 jaar zijn er dan ook maar twee ontsnappingen geweest, waarvan één succesvol. Het betrof een kopstuk van de Maffia. Sindsdien zijn maffioso niet meer welkom, evenmin als drugsbazen en seksdelinquenten.
Een bijzondere oproep
Dan komt Lamberto Frescobaldi, 30egeneratie van het eeuwenoude en beroemde Toscaanse wijnhuis Marchesi de’ Frescobaldi, aan het woord. ‘De wijngaarden waren al aangeplant’, vertelt hij, ‘al smaakte de wijn die er werd gemaakt nergens naar. De gevangenen hadden geen flauw idee hoe druiven te laten groeien of wijn te produceren.’ Vandaar dat er in de zomer van 2012 een oproep werd uitgestuurd naar meer dan honderd Italiaanse wijnproducenten.
Wijn maken als socialisatieproces
Lamberto, bekend van vermaarde wijnen als Luce, Ornellaia en Masseto, was de enige die reageerde. ‘De scheidslijn tussen goed en slecht is flinterdun. Wie zijn wij om ze te veroordelen? Op een dag zullen deze mensen uit de gevangenis komen en wat doen ze, als ze geen cent in hun zak hebben? Ze vallen terug in hun oude, slechte gewoonten. Het grootste probleem met langdurig gevangenen is de resocialisatie. Recidive is hoog, ongeveer 80 procent, voor de gedetineerden in Italiaanse gevangenissen. Maar dit percentage daalt aanzienlijk als je mensen onderwijs, training of toegang tot een baan geeft’, aldus Leonardo.
Een baan bij Frescobaldi
Dus worden de gevangenen die meewerken aan het wijnproject, net als iedere andere werknemer van Frescobaldi, betaalt. Zodat ze geld naar hun families kunnen sturen. Eén voormalig gevangene heeft zelfs al een baan bij Frescobaldi aangeboden gekregen, vertelt hij zichtbaar opgetogen.
Een Italiaans wijntafereel
Na een pad over kronkelende hellingen, zeiknat door de verzwelgende hitte van de Toscaanse zon en het ontbreken van maar een zuchtje wind, komen we aan bij de top. We staan tussen drie hectare wijnstokken en de gevangenen die er werken. Sommigen trekken bladeren die voor beschutting zorgen rond de groene trosjes vermentino-druiven weg, zodat de druiven optimaal van de zon kunnen genieten. Het is een wijngaard-tafereel zoals overal in Italië. Als je niet beter zou weten zou je denken dat het de wijnboeren zelf zijn. Niet mannen die een moord of gewapende overval op hun geweten hebben en hier hun laatste jaren uitzitten.
Arsonica-druif
Anderen trekken het onkruid tussen de wijnranken van de arsonica-druif uit de grond. ‘De onbekende witte druif doet het goed in klimatologische omstandigheden van Gorgona’, vertelt Santo Scianguetta. Hij werkt al drie jaar voor Frescobaldi en is een van de weinigen Italianen op Gorgona. Net als in gevangenissen op het vasteland zijn de helft van de gedetineerden op Gorgona immigranten, afkomstig uit onder andere Marokko, Albanië en Roemenië. Over vier maanden komt hij vrij. Wat het eerste is wat hij gaat doen als hij vrij is? Lachend: ‘een glas wijn drinken.’ Alcohol is hier verboden, vandaar. Hoewel, eens per jaar proeven ze met de wijnmaker hun Gorgona wijn.
Gefrituurde risottoballen
Nadat we de wijnmakerij hebben bezocht, een kleine ruimte met enkele RvS tanks, is het tijd om te lunchen. Dat doen we in de buitenplaats van de gevangeniskantine. Vanachter een buffet serveren enkele gevangenen arancini, de typische Siciliaanse gefrituurde risottoballen, panzanella di mare (broodsalade met tonijn), ricotta en mozzarella. Alles home made. We kijken uit de Middellandse Zee. Als je niet beter zou weten zou je denken dat hier een stel toeristen van hun vakantie geniet.
Vakantie? Verstikkend!
Maar als vakantie voelt het allerminst. Want ondanks de stralende zon, de gekleurde tafelstoeltjes en het lekkere eten, voelt het hier even apart als ronduit verstikkend. Gorgona is geen vakantieadresje en de gevangenen worden hier streng bewaakt. Terwijl ze werken in de wijngaard, of verderop in de groentetuin, is er continue controle; één bewaker per gevangene. Want de scheidslijn tussen goed en fout is misschien een hele dunne, deze gasten verblijven hier niet vanwege het stelen van een kip. Ze lopen weliswaar rond in gewone kleren en zijn niet te onderscheiden van gewone burgers of wijnboeren, maar de bewegingsvrijheid is beperkt. ‘s Nachts gaan de deuren in het slaapgebouw op slot. Het enige wat dan rest is het uitzicht op de kabbelende zee en de enige haven van het eiland.
Gorgona 2017: gebottelde hoop
Hun verleden is weliswaar heftig, de witte wijn die ze op Gorgona maken is eerder verfijnd. Van de witte wijn, een blend van rehabilitatie, vermentino -en ansonica druiven, werd tijdens ons bezoek de nieuwe vintage gepresenteerd. Een crimineel lekkere wijn met paradijselijke geuren als rozemarijn, ceder en ananas. Fris en mineraal en nergens een rafelig randje. De 4.300 flessen vonden meteen hun weg naar exclusieve restaurants en wijnbars in Italië en erbuiten. Voor verkoopadressen en prijzen, zie: wine-searcher.com (voor Gorgona 2016 betaal je al gauw € 85). Paus Franciscus, Andrea Bocelli en verschillende Italiaanse presidenten gingen je reeds voor.
Meer informatie over de bijzondere wijnen van Frescobaldi vind je hier: walravensax.nl
Meer drink, eet en reistips? Volg me gerust!
Comments are closed.